Σεμινάριο Εβρίτικης Γκάιντας στο Διδυμότειχο, 17-21 Αυγούστου 2017

 «Η ιδέα για το Σεμινάριο Εβρίτικης Γκάιντας ξεκίνησε πριν από επτά χρόνια. Η γέννησή του βασίστηκε σε ένα κίνητρο και σε μια αφορμή», δήλωσε ο Χάρης Σαρρής,  ο επιστημονικός υπεύθυνος του Σεμιναρίου Εβρίτικης Γκάιντας που θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 17 ως και τη Δευτέρα 21 Αυγούστου 2017, από τον Σύλλογο "Ιωάννης Δούκας Βατάτζης", με την υποστήριξη του Δήμου Διδυμοτείχου .

«Κίνητρο ήταν η αγάπη για την γκάιντα και τους μουσικούς του οργάνου από μια ομάδα ανθρώπων από το Διδυμότειχο. Είχε προηγηθεί η έρευνά μου στην περιοχή (1995-2007), καρπός της οποίας είναι η διδακτορική μου διατριβή με τίτλο «Η γκάιντα στον Έβρο: μια οργανολογική εθνογραφία».

Τα πρώτα χρόνια του 2000 είχε αρχίσει να ξεπηδά μια νέα γενιά γκαϊντατζήδων στον Έβρο, η οποία ήρθε να ακολουθήσει τις ξεχωριστές περιπτώσεις του Ντομπρίδη και του Ζηκίδη. Στον Γιάννη και τον Πάνο οφείλουμε το ότι ο κρίκος δεν έσπασε. Γνώρισαν σε όλους εμάς την γκάιντα, την έφεραν στις πόλεις και στη δισκογραφία και έγιναν και οι δύο διακεκριμένοι κατασκευαστές, κλείνοντας ένα μεγάλο κενό αρκετών δεκαετιών στην κατασκευαστική παράδοση.

Η αγάπη γι’ αυτό το μαγικό όργανο έκανε πολλούς να το αναζητήσουν και να το μάθουν. Από τη μια, η νέα γενιά γκαϊντατζήδων από τον Έβρο και τη Θράκη γενικότερα, η οποία, εκείνα τα χρόνια, «απενοχοποίησε» την γκάιντα και την ξαναέπιασε στα χέρια, σε πείσμα της γενιάς των πατεράδων τους, οι οποίοι έζησαν στα «πέτρινα χρόνια» της γκάιντας. Από την άλλη, άνθρωποι οι οποίοι δεν έχουν σχέση καταγωγής με τη Θράκη, ωστόσο θέλουν να μάθουν την γκάιντα για διαφορετικούς λόγους ο καθένας. Και οι μεν και οι δε ήρθαν αντιμέτωποι με την προβληματική κατάσταση που υπήρχε τότε: από τη μια, οι πληροφορίες για το όργανο ήταν λίγες και, κυρίως, διαμεσολαβημένες μέσα από τη δισκογραφία και τα χορευτικά συγκροτήματα. Πολύ λίγοι ξέρανε και ακόμα λιγότεροι είχαν συνειδητοποιήσει τι παίζουνε και πώς το παίζουνε οι παππούδες γκαϊντατζήδες του Έβρου.

Η ιδέα πίσω από το Σεμινάριο, λοιπόν, ήταν απλή: έπρεπε με κάποιον τρόπο να έρθουν σε άμεση επαφή οι ενδιαφερόμενοι, να ανταλλάξουν εμπειρίες και να μάθει ο ένας από τον άλλο. Το ερώτημα που προέκυπτε τώρα ήταν το εξής: σε τι πλαίσιο θα γινόταν όλη αυτή η ανταλλαγή; Οι δρόμοι, κατά την άποψή μου, είναι δύο. Ο πρώτος, έχει να κάνει με το πλαίσιο ενός φεστιβάλ: σκηνικές παρουσίες, προβολείς, συναυλίες με μικρόφωνα, χορευτικά συγκροτήματα.  Πρόκειται για μια πολύ καλή περίπτωση, ωστόσο κατά τη γνώμη μου δεν θα υπηρετούσε τον σκοπό που είχαμε κατά νου. Δεν είχε νόημα άλλη μια «από τα πάνω» προσέγγιση στο όργανο, η οποία να χαρακτηρίζεται από τον εξουσιαστικό λόγο του μέσου (μικρόφωνο, κάμερα, προβολέας, τηλεοπτική αισθητική).

Έπρεπε, λοιπόν, να βρεθεί ένας άλλος δρόμος. Στο σημείο αυτό ήταν που συνέβαλε η έρευνά μου και οι θεωρητικές μου σπουδές στην εθνομουσικολογία και την οργανολογία. Ο άλλος δρόμος είχε να κάνει με τον ίδιο τον χαρακτήρα της γκάιντας. Πρόκειται για ένα όργανο των αγροκτηνοτροφικών κοινωνιών του Έβρου (και των Βαλκανίων γενικότερα). Όργανο της κοινότητας, της παρέας. Ο γκαϊντατζής ήταν ένας απ’ όλους, χωρίς να είναι ενδεδυμένος με την δόξα του «ροκ σταρ». Ήταν αυτός που, γνωρίζοντας καθένα μέλος της κοινότητάς του σε βάθος, ήξερε τι να παίξει, σε ποιον να το παίξει, πότε να το παίξει… Η μουσική της γκάιντας ήταν, με λίγα λόγια, ένα ακόμη γρανάζι μέσα στον πολύπλοκο μηχανισμό της μουσικής ζωής, και της ζωής γενικότερα της κοινότητας. Ένας μηχανισμός ο οποίος αποσαθρώθηκε βίαια κατά τις μεταπολεμικές δεκαετίες, εξαιτίας του Εμφυλίου, της Μετανάστευσης και της αλλαγής των κοινωνικών δομών. Η λογική που λειτουργούσε η γκάιντα τότε έρχεται σε αντίθεση με την «προϊοντική» λογική της μουσικής βιομηχανίας, η οποία αναπαράγεται από σκηνής στα περισσότερα φεστιβάλ. Το να πάρεις, λοιπόν, όσους παλαιούς γκαϊντατζήδες έχουν μείνει και να τους ανεβάσεις σε μια σκηνή ενός φεστιβάλ ή να τους βάλεις, απλώς να «διδάξουν» αυτά που παίζουν είναι μεν χρήσιμο, ωστόσο αφήνουν την ουσία του ζητήματος άθικτη…

Η λέξη – κλειδί για το Σεμινάριο και για τη φιλοσοφία του είναι η έννοια της κοινότητας. Φυσικά, δεν προκρίνεται μια ρομαντική και φολκλορίστικη «επιστροφή στις ρίζες». Είναι προφανές ότι το ποτάμι δεν μπορεί να γυρίσει πίσω (και δεν έχει νόημα να γυρίσει πίσω…). Το μεγάλο στοίχημα πίσω από το Σεμινάριο είναι η συγκρότηση μιας μετα-κοινότητας, η οποία θα φέρνει σε επαφή όλους όσους ασχολούνται με το όργανο, από διαφορετική σκοπιά πλέον και θα λειτουργεί ως πεδίο ζύμωσης. Η μετα-κοινότητα αυτή αποτελείται από παλαιούς γκαϊντατζήδες, μαθητευόμενους γκαϊντατζήδες, φοιτητές, ερευνητές, επιστήμονες και φίλους του οργάνου. Σκοπός δεν είναι η εσωστρέφεια, με μια «κεντρομόλο» αναπαραγωγή «κομματιών», «τραγουδιών» στο πλαίσιο του «λιβανίσματος» μιας κλειστής συντεχνιακής επαγγελματικής γνώσης. Στόχος είναι η εξωστρέφεια. Φιλοδοξούμε η ετήσια αυτή συνάντηση για γίνει ένα παράθυρο προς τον Έβρο, προς την γκάιντα και, κυρίως, προς το σήμερα. Πεδίο γνώσης και αναστοχασμού. Οραματιζόμαστε το Σεμινάριο να προσφέρει μια «ολιστική» παρουσίαση της γκάιντας, της μουσικής και των μουσικών της. Σκοπός μας είναι να δημιουργηθεί μια δυναμική «από τα κάτω», η οποία θα δώσει την δυνατότητα στον καθένα να μάθει πράγματα, να δει τα πράγματα από διαφορετική οπτική γωνία, να ανταλλάξει απόψεις και πληροφορίες και, φυσικά, να περάσει καλά! Ο ζωτικός χώρος της μετα-κοινότητας αυτής μπορεί να αποτελέσει το θεμέλιο για την ανάδειξη δεξιοτεχνών, ερευνητών, μελετητών κ.λπ. Η γκάιντα για τη φιλοσοφία του Σεμιναρίου δεν είναι ούτε ένα «σαξόφωνο με δέρμα», ούτε μια ηχητική υπόμνηση ενός ωραιοποιημένου παρελθόντος, η οποία προσφέρει μια «νότα ποιμενικότητας» σε ένα φολκλορικό πλαίσιο. Η γκάιντα για μας είναι η αφετηρία και η αφορμή για ένα μεγάλο ταξίδι τόσο εξωτερικό, στον χρόνο και τον τόπο, όσο και εσωτερικό και ενδοσκοπικό!

Έτσι, φτάνουμε στην αφορμή για το στήσιμο του Σεμιναρίου.

Αφορμή για την εφαρμογή όλων των παραπάνω στάθηκε η ύπαρξη του ξενώνα του Δήμου Διδυμοτείχου, ο οποίος έδινε την δυνατότητα φιλοξενίας ενός αριθμού συμμετεχόντων. Η υποστήριξη του Δήμου Διδυμοτείχου, με τη διάθεση του ξενώνα, είναι καταλυτική!.. Για πέντε μέρες κάθε χρόνο, από 17 ως 21 Αυγούστου, όλοι όσοι ενδιαφέρονται εγκαθίστανται στον πολύ φιλόξενο αυτό χώρο: ένα πανέμορφο διώροφο ξυλεπένδυτο κτήριο των αρχών του 20ου αιώνα, το οποίο έχει ανακαινιστεί. Ζουν μαζί, παρακολουθούν τις δράσεις του Σεμιναρίου και κυρίως διαδρούν μέσα από ατελείωτες «γκαϊντοκουβέντες» μέχρι τις πρωινές ώρες…

Ποια, όμως, είναι η λογική με την οποία στήνεται το Σεμινάριο;

Πάνω απ’ όλα, το Σεμινάριο χαρακτηρίζεται από μια «κειμενικότητα». Όπως, δηλαδή, σε ένα κείμενο αρχίζεις και διαβάζεις και το νόημα σου αποκαλύπτεται σταδιακά στο τέλος, έτσι και το Σεμινάριο φιλοδοξεί να λειτουργήσει με παρόμοια λογική, συνδυάζοντας διαφορετικούς αφηγηματικούς άξονες. Αυτή, αν θέλετε, είναι και η μεγάλη πρόκληση. Οι άξονες αυτοί είναι οι ακόλουθοι:

Α. Το παιχτικό κομμάτι
-Ενασχόληση με το ρεπερτόριο – τριβή με το όργανο – αλληλόδραση ανάμεσα στους συμμετέχοντες. Για το σκοπό αυτό υπάρχουν τα «αλληλοδιδακτικά εργαστήρια» ή η «ώρα της δημιουργικής φασαρίας». Όλοι παίζουν με όλους!
-Εισαγωγή στην τεχνική της γκάιντας. Κατά τις ώρες της «δημιουργικής φασαρίας» (και ανάλογα με τη ζήτηση κάθε φορά) γίνονται εισαγωγικά μαθήματα όπου ο Στέργιος Ματακάκης (γκαϊντατζής και μεταπτυχιακός φοιτητής μουσικολογίας με ειδίκευση στην διδακτική του οργάνου) διδάσκει τις βασικές τεχνικές της γκάιντας.
- Τα τελευταία χρόνια, παράλληλα με την γκάιντα, διδάσκεται και θρακιώτικη λύρα με τον Δημήτρη Αρβανίτη. Από εφέτος, αν υπάρξουν ενδιαφερόμενοι, θα γίνουν και μαθήματα καβάλ με τη Σταυρούλα Τρυφιάτη.

Β. Παρουσιάσεις βετεράνων μουσικών
- Γίνεται μια ανοιχτή παρουσίαση ενός βετεράνου γκαϊντατζή. Κάτι μεταξύ συναυλίας, παρουσίασης και συνέντευξης. Οι συμμετέχοντες έχουν την ευκαιρία να ακούσουν και να εστιάσουν σε ειδικά ζητήματα τεχνικής και ρεπερτορίου κατευθείαν από την πηγή, από μουσικούς όπως ο Πασχάλης Κιτσικούδης, ο Στρατής Γιαγτζίδης, ο Βάιος Χαροκοπίδης, ο Θεοδόσης Λογαρούδης ο Γιάννης Πεχλιβάνης και παλαιότερα ο Σιδέρης Βλάχος, ο Πασχάλης Χρηστίδης και άλλοι.

Γ. Διαλέξεις
- Παρουσιάσεις πάνω σε επιστημονικά ζητήματα που αφορούν την γκάιντα και τον κόσμο της. Ζητήματα ρεπερτορίου, κατασκευής, ζητήματα ανθρωπολογικά, ιστορικά κ.λπ. Πέρα από τον Χάρη Σαρρή, έχουν μέχρι τώρα λάβει μέρος επιστήμονες όπως ο Γιάννης και ο Δήμος Πραντσίδης. Φέτος ειδικός καλεσμένος θα είναι ο Νίκος Ορδουλίδης, ειδικευμένος στη λαϊκή μουσικολογία.

Δ. Εκδρομή
Η εκδρομή δεν θα μπορούσε παρά να εντάσσεται στην «κειμενικότητα» του Σεμιναρίου. Σκοπός είναι να γνωρίσουμε τόπους στους οποίους λειτουργούσε και λειτουργεί η γκάιντα. Εφέτος, το πρόγραμμα έχει Σουφλί. Ξενάγηση στα κτήρια και τα αξιοθέατα, τα οποία θα μας προσφέρουν μια εποπτική εικόνα της ιστορικής διαδρομής της περιοχής. Και, με όλα όσα θα δούμε φρέσκα στο μυαλό μας, το βράδυ θα γίνει μια ξεχωριστή βραδιά στον μαγικό χώρο του εργαστηρίου «Ηδύ τεχνών». Ένα καταπληκτικό ανακαινισμένο κτήριο που μας μεταφέρει στα χρόνια του Μεσοπολέμου, όπου θα έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε για ζητήματα και έννοιες που σχετίζονται τόσο με την γκάιντα, όσο και με τη μελέτη του λαϊκού πολιτισμού γενικότερα.

Ε. Γλέντια
Φυσικά, δεν θα μπορούσαν να λείπουν τα γλέντια από ένα Σεμινάριο για την γκάιντα!.. Τρία γλέντια, σε τρία διαφορετικά χωριά κάθε φορά, δίνουν τη δυνατότητα στο Σεμινάριο να «διαχυθεί» προς την τοπική κοινωνία και σε όλους εμάς να πάρουμε μια χορταστική γεύση από το πώς λειτουργεί η γκάιντα στο χοροστάσι. Γλέντια σε «πραγματικές συνθήκες», τα οποία έρχονται να φωτίσουν και να ανα-νοηματοδοτήσουν όλα όσα λέγονται και γίνονται στο πλαίσιο του Σεμιναρίου.

ΣΤ. Συναυλία
Το Σεμινάριο ολοκληρώνεται με μια συναυλία, το βράδυ της τελευταίας ημέρας, η οποία γίνεται σε κεντρικό σημείο της πόλης του Διδυμοτείχου.

Επίλογος

Σκοπός του Σεμιναρίου είναι, μέσα από μια δέσμη δράσεων, να λειτουργήσει ως γονιμοποιό στοιχείο για μια μετα-κοινότητα ανθρώπων που σχετίζονται ή απλά αγαπούν την γκάιντα. Φιλοδοξεί να λειτουργήσει ως ένας ζωτικός χώρος στον οποίο η προφορική και η εγγράμματη μέθοδος διδασκαλίας συναντιούνται και η τυπική με την άτυπη μέθοδο μάθησης συνυπάρχουν. Σ’ αυτόν τον ζωντανό και γονιμοποιό χώρο όλοι έχουν κάτι να πάρουν, όλοι έχουν κάπως να ωφεληθούν. Μέχρι την επόμενη συνάντηση, λοιπόν, στις 17-21 Αυγούστου του επόμενου χρόνου, όλοι έχουν υλικό για μελέτη, καθώς και τροφή για σκέψη…

-Το Σεμινάριο είναι αυτοχρηματοδοτούμενο. Η συμμετοχή είναι καθαρά συμβολική. 70 ευρώ για τους γκαϊντατζήδες, 40 ευρώ για τους υπόλοιπους (το ποσόν αφορά και τις 5 ημέρες). Τα χρήματα αυτά πηγαίνουν στο Σύλλογο «Ιωάννης Δούκας Βατάτζης», από τον οποίο κόβεται και η σχετική απόδειξη. Τα χρήματα χρησιμοποιούνται για τα λειτουργικά έξοδα του Σεμιναρίου και για τις δράσεις του Συλλόγου.
-Η φιλοξενία στον ξενώνα είναι δωρεάν για όσους συμμετέχουν στο σεμινάριο.
-Κανείς δεν πληρώνεται από αυτό. Η ευγνωμοσύνη μας είναι τεράστια προς όλους όσους λαμβάνουν μέρος και ειδικά προς τους δασκάλους μας, τους παππούδες γκαϊντατζήδες, οι οποίοι από την πρώτη στιγμή αγκάλιασαν το εγχείρημά μας, προσφέροντας χωρίς όρους και χωρίς όρια την τέχνη, τη γνώση, μα πάνω απ’ όλα την αγάπη τους!

Αν μου επιτρέπετε έναν προσωπικό τόνο, θεωρώ ότι το Σεμινάριο Εβρίτικης Γκάντας είναι το ελάχιστο που μπορώ εγώ, ως επιστημονικός υπεύθυνος, να δώσω ως αντίδωρο για όλα όσα μου έχουν τόσο απλόχερα προσφέρει ο τόπος και οι άνθρωποι όλα αυτά τα χρόνια. Τους οφείλω τα πάντα! Αισθάνομαι, λοιπόν, υποχρεωμένος να μοιραστώ με όσους ενδιαφέρονται όλα όσα γνώρισα, βίωσα και ένιωσα!».