Πυροστιά: Ένα οθωμανικό μνημείο ή “ο τάφος του Έλληνα πρίγκιπα”;

ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΔΙΔΥΜΟΤΕΙΧΟ

Συμβολή στην ιστορία και τοπογραφία της πόλεως του Διδυμοτείχου

Του Δρ πολιτικού μηχανικού – αρχαιολόγου Αθανασίου Γουρίδη

Στο βορειοανατολικό άκρο του μεγάλου μουσουλμανικού νεκροταφείου, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται οι σχολικές εγκαταστάσεις ορθώνεται το ταφικό μνημείο που είναι γνωστό στους ντόπιους ως Πυροστιά, ή Τρίποδας, εξαιτίας  του σχήματός του και της οπτικής εντύπωσης που προξενούσε.  

Το κτίσμα είναι ένα τυπικό ταφικό μνημείο (τουρμπέ) το οποίο αποτελείται από δύο μέρη: ένα βάθρο με ημιυπόγειο καμαροσκέπαστρο θάλαμο στο οποίο στηρίζεται η ανωδομή. Η τελευταία απαρτίζεται από τέσσερις κτιστούς πεσσούς που συνδέονται με μικτά, εσωτερικά πλινθόκτιστα και εξωτερικά λίθινα τόξα, ως βάση ενός σχεδόν ημισφαιρικού θόλου ο οποίος σήμερα έχει καταπέσει. Χοντροί ξύλινοι συνδετήρες συγκρατούσαν αρχικά το θόλο συνδέοντας τους πεσσούς.

Κατά τις εργασίες που είχαν διεξαχθεί το 1989 βρέθηκε μέσα στον θάλαμο σκελετός άνδρα χωρισμένος στα δύο. Πιθανότατα επρόκειτο για τον ίδιο τον πάτρωνα του μαυσωλείου που θα ήταν θαμμένος με απλό τρόπο στην κρύπτη, κάτω από το φως του ήλιου, όπως το επέβαλλε η θρησκεία του, ενώ η σαρκοφάγος που βλέπουμε και στον πίνακα του Desarnodεπάνω στο βάθρο θα ήταν κενή.

Το Μαυσωλείο μπορεί να ταυτιστεί  με τη βοήθεια του Salname(Επετηρίδας της διοίκησης της Αυτοκρατορίας) της Ανδριανούπολης του 1892/1893 που τοποθετεί  το κτίσμα στην άκρη του μεγάλου τούρκικου νεκροταφείου και το αποδίδει στον Ορούτς Πασά.  Ο Ορούτς, γιος του Καρά-Τιμουρτάς πασά και γόνος μίας από τις πιο φημισμένες οικογένειες της Αυτοκρατορίας, φημισμένος στρατηγός  και μπεηλέρμπεης της Ανατολίας ο ίδιος, ήταν επίσης μεγάλος πάτρωνας των οικοδομικών έργων. Μετά τις οθωμανικές κατακτήσεις έμεινε στο Διδυμότειχο όπου είχε μεγάλη έγγεια περιουσία, ιδιαίτερα στα χωριά Τσοπανλή (Ποιμενικό), όπου υπήρχε και ιμαρέτ με το όνομά του και στο Μπρανκί (Πραγγί). Μέσα στην ίδια την πόλη του Διδυμοτείχου ο Ορούτς είχε αξιοσημείωτη οικοδομική δραστηριότητα.

Ο μελετητής του μαυσωλείου εντυπωσιάζεται από την ομοιότητα στον τρόπο δόμησης με το Μεγάλο Τέμενος, ακόμη και στις διαστάσεις των λαξευμένων λίθων, αλλά και από την εξαιρετική κομψότητα του μνημείου και κυρίως από τη μαθηματική του αυστηρότητα: Το κτίσμα μέχρι το ύψος της έναρξης των τόξων αποτελεί έναν τέλειο κύβο με διαστάσεις ακριβώς 20*20*20 βυζαντινούς πόδες. Οι διαστάσεις  πάλι των δομικών στοιχείων, αλλά και των επιμέρους μερών της κατασκευής αποτελούν παράγωγα του βυζαντινού πόδα. Έτσι οι διαστάσεις των λίθων είναι ίσες ή συνδεόμενες με γεωμετρικές σχέσεις (εφαρμογή πυθαγόρειου θεωρήματος, 1 + 21/2 κ.λ.π.) με τον πόδα των 28,6 εκατοστών. Το ίδιο συμβαίνει και με τις πλίνθους οι οποίες έχουν μήκος ακριβώς 28,6 εκατοστά.

Η εφαρμογή της βυζαντινής μετρολογίας σε ένα τέτοιο κτίσμα δεν πρέπει να ξαφνιάζει. Είναι χαρακτηριστικό ότι η πλειοψηφία των τεχνιτών, αλλά σε ένα βαθμό και των αρχιτεκτόνων που χρησιμοποιούνταν στα έργα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ακόμη και μετά την Άλωση ήταν Χριστιανοί και κυρίως Έλληνες και Αρμένιοι.

Σε ότι αφορά τη χρονολόγηση του κτίσματος θεωρώ ότι μπορούμε να το τοποθετήσουμε, όχι γύρω στα 1426, έτος θανάτου του Ορούτς, αλλά αρκετά νωρίτερα, στις αρχές του 15^ου αιώνα. Σε μία τόσο πρώιμη απόδοση  οδηγούν κυρίως οι αρχιτεκτονικές και κατασκευαστικές συγγένειες του μνημείου.

Βεβαίως τα ερωτήματα που τίθενται ξεπερνούν τα όρια της παρούσας έκδοσης. Αρκεί μόνο να αναλογιστούμε επάνω στις πιθανές ερμηνείες της λεζάντας στον πίνακα του μνημείου που μας αφήνει ο Desarnodτο 1829: “ο τάφος του Έλληνα πρίγκιπα” για να ανοίξουμε και νέες οδούς αναζήτησης.